Gönül Coğrafyası İnşa Etmede Eğitimden Hareket Etmek

Maarif davamızın felsefesini oluşturan düşünürlerimizin başında gelen merhum Nurettin Topçu’nun insana vurgu yapan ‘Bize bir insan mektebi lazım.’ sözü, aslında işin özünü oluşturuyor. Bu anlayışla insanı merkeze alan bir eğitim yaklaşımını küresel maarif davasının esası haline getirebilir, ‘Âdem düzelmeden âlem düzelmez.’ düsturundan hareket edebiliriz. Bizim eğitim ve kültür geleneğimizde âleme nizam vermek işin esası olup bunun temelinde de insan eğitimi bulunur.

Bu yazıda eğitim ve gönül coğrafyası kavramını ilişkilendireceğimiz için öncelikle sözlüklerde olmayan bir kavram olan gönül coğrafyasından ne anladığımızı ortaya koyalım. Bir iyiliği gönülden yapma, dünyevî bir karşılık beklememe, yaparken mahremiyete özen gösterme ve bu hâl’in birey, cemaat, cemiyet ve devlette tezahür etmesi ile oluşan ve coğrafi mekân/sınır tanımayan nüfuz alanına gönül coğrafyası diyebiliriz.

Şimdi bu izahattan sonra ardışık olarak şu soruları sıralayalım: Nasıl oluyor da bir kavram sadece Türklere mahsus bir anlam kazanıyor ve başka bir eşine rastlanmıyor? Nasıl oluyor da bireylere has olan veren el konumu devlette de tezahür ediyor? Nasıl oluyor da uzun bir tarihi süreç boyunca bütün olanlara rağmen kavrama bir halel gelmiyor? Nasıl oluyor da  bir olgu haline gelen bu kavram başka bir ülkeye sirayet edemiyor? Nasıl oluyor da bu devlet felsefesi, devletin uzun tarihindeki güçlü ve zayıf dönemlerinde de değişmiyor? Nasıl oluyor da bu türden etkili bir kavramı kimse değiştiremiyor, dönüştüremiyor ve gündemde kalmaya devam ediyor?

Burada Fransız sosyolog  Pierre Bourdieu’yu hatırlamakta yarar var. Her ne kadar gönül işi olan bir kavramı bir kapital ve soğuk olan ile ilişkilendirmek doğru değilse de sermayeye yeni bir form yükleyerek sosyal alana kaydıran Bourdieu, bizim ‘gönül coğrafyası’ kavramımızın içeriğinden haberdar olsa idi nasıl bir yorum yapardı, hangi kavramının içine alırdı bilmiyoruz. Bunu da bir tür ‘sermaye’ olarak görür müydü, bunu da bilmiyoruz. Muhtemelen kavramını biraz da çeşitlendirme ve zenginleştirme yoluna giderdi diyerek bir iyi niyet ifadesi belirtelim.

Sömürgeci zihniyetin karşısında alternatif olabilmek şüphesiz ki öncelikle; temiz, ilkeli bir tarihi geçmişe ve diğer ülkelerle olan ilişkilerin pratiğine ihtiyaç duyar.  Türk devletlerinin uzun tarihi sürecinde diğer güçlü devletlerin aksine sömürgeci bir anlayış hiçbir zaman oluşmamıştır. Sömürgeci anlayışın neden veya nasıl olup da oluşmadığını anlamak bir milletin kültürel kodlarının derinliğini anlamakla mümkün olur.

Bir üst kültürel kimlik olarak Türkler, devlet olarak hangi tarihte hangi isimde tezahür etti ise aynı anlayışı büyük ölçüde devam ettirmişlerdir. İslâm dinini kabulleriyle de birlikte zaten var olan hak hukuk anlayışı daha ulvî bir form kazanmıştır. Dinî bir kavramdan öte sosyolojik ağırlığı olan Türk Müslümanlığı anlayışı oluşmuş ve bu yaklaşımda adil olma sadece kendi milletine değil bütün insanlığa ait bir kişi/devlet davranışını beraberinde getirmiştir. Dinin, veren el tavsiyesi ve karşılığında dünyevi bir şey beklememe hali yine devlet/toplum anlayışını pekiştirmiş ve gönül coğrafyası kavramı böylece şekillenmeye başlamıştır.

Sözgelimi çok uzun bir sömürge tarihine sahip olan Afrika’da, sömürgenin adı da ruhu da geçmeyen yaklaşım sadece bize aittir. Afrika’nın ve Afrikalının hikayesini gerçeğe yakın olarak bizden başka da anlayan olamaz. Sahip olmadıkları toprakların kaynaklarını ele geçirme ve ‘paylaşmadan’ gasp etmeyi anlayan sömürgeci yaklaşım sayesinde insanlığın kaybedildiği, siyaha boyandığı yer olmuştur Afrika.

Şimdi, sömürüye maruz kalan ülkelerin durumu böyle iken bizim gönül coğrafyası kavramımızı büyütmemiz ve etkinleştirmemizin tam zamanıdır. Bu da ancak eğitim üzerinden olursa misyon kazanır ve devamlılık sağlanır. Zira eğitim üzerinden birbirine muvazi olarak birçok şeyi aynı anda yapmak mümkündür. Yine eğitimin çıktılarından hareketle sosyal anlamda neye ihtiyaç hasıl olursa yerine getirmenin gönüller inşa edeceğini gayet iyi biliyoruz. Bu alanda millet olarak engin bir tecrübeye sahibiz. Eğitim yöneticilerimizin ve öğretmenlerimizin büyük bir duyarlılık içinde yapacakları eğitim/okul faaliyetlerinde en önemli çıktı gönül kazanmadır. Çünkü bizim öğretmenlerimiz her zaman için öğretmenlikten fazlasını yaparlar.

Ülkemizin uluslararası misyon kuruluşları bu alanda gerçekten çığır açan başarılar ortaya koymaktadırlar. Sözgelimi Afrikalı öğrencilere YTB ile sağlanan bursların uzun vadede ülkemizin Afrika politikasının tahkim edilmesinde çarpan etkisi yapacağı aşikârdır. Ülkemizdeki Uluslararası İmam Hatip  Liselerindeki öğrenciler bu anlamda önemli bir yatırımdır. Bununla birlikte Türkiye Maarif Vakfının okulları hızla artış göstermektedir. Okulların mezunları arttıkça ülkemizle olan ilişkilerde doğal olarak pozitif gelişmeler olacaktır. Sudan’da bir Maarif velimizin Bakan olması, bu türden örneklerin artacak olması ve ileride mezun öğrencilerimizin devletin ve iş dünyasının önemli noktalarında olacak olması başlı başına bir dostluk ve kardeşlik kurgusudur.

Bütün bunların gösterdiği hususiyet şudur: Bu saydığımız tüm işleri gönlümüzü katarak, insanlığın yüksek yararını gözeterek, hiçbir ayrım yapmayarak, ‘Yaratılanı severim yaradandan ötürü.’ felsefesini benimseyerek yapabildiğimiz taktirde var olan gönül coğrafyamızı yaşatabilir ve büyütebiliriz. Bu başarının devamlılığı, dünyada gerçek anlamda adaletin tesis edilmesi fikrinin de bir ütopyadan ibaret olmadığını gösterir. Adaletin insan eliyle tecelli etmesi ise ancak bu tür bir anlayışın varlığı ile mümkündür. Bunların tümünde de eğitim ve öğretmen merkezî bir rol oynar. Bir misyon olarak ise bunu en iyi yine bizim anlayışımız başarır.