İkinci Parmağın Adı

“Beş parmağın beşi bir değil.” Atasözü belleğime böyle yerleşmiş. Bu atasözünün “Beş parmağın beşi bir olmaz.” biçiminde söylendiği de olmuş. Bu iki biçim arasında yakınlık olduğu açık ama fark olduğu da görülüyor: Birinin yüklemi “değil”, öbürünün yüklemi “olmaz”. İlkinin yalın gözlemciliğine karşılık ikincisinde gözlemi aşan bir yargılamahavası var.

Beş parmağın beşinin bir olmadığını her insan kendi eline bakarak kolayca görebilir. Bu beş parmağın birincisinin başparmak olduğuna karar vermek de zor olmasa gerek. Başparmağın kalan dört parmaktan daha güçlü ve üstün bir konumda olduğu besbelli. Herhangi bir nesneyi kavramak istediğimizde yahut bir aleti kullanırken onun kavrayıcı gücünden yararlanırız.

Başparmak, bu üstün ve güçlü konumundan dolayı, kalan dört parmağa tepeden bakar, onları küçümser, onlarla alay eder mi? Hiç sanmıyorum. Serçeparmağın başparmağa karşı imrenme, gıpta, hayranlık benzeri olumlu duygular beslediğini dekıskançlık, haset, kin ve nefret gibi olumsuz duygular güttüğünü de sanmıyorum. Böylesi duyarlıklar bilinç, irade, özgürlük gibi yetilerle donanmış olan insanlar arasında görülür.

Başparmağın yanında bulunan ikinci parmağa işaret parmağı diyoruz.  “İşaret parmağı” aramasına Google 0,42 saniyede “Yaklaşık 469.000 sonuç” buldu. “Şehadet parmağı” için 0.37saniyede 9.120 sonuç bulundu. “Gösterme parmağı”nı da merak ettim: 0,47 saniyede 2.630 sonuç karşıma çıktı. Yandex, işaret parmağı için 17.000, şehadet parmağı için 8.000, gösterme parmağı için 2.000 sonuç bulabildi. Bu sıralama ve sayıların ülkemizin genel kültür ortamı hakkında anlamlı bir veri sunduğunu söyleyebiliriz.

Yandex, “sebbabe” için 2.000 sonuç bulurken Google 3.170 sonuç verdi.

Sebbabe, bizim işaret yahut şehadet parmağı dediğimiz ikinci parmağın Arapçadaki adı. Sövmek, küfretmek anlamına gelen “sebbe” fiilinden türemiş. İnsanların çoğu, birini uyarmak, azarlamak veya korkutmak istediklerinde ikinci parmaklarını gösteriyorlar. “Parmak sallamak” denince akla gelen ilk parmak, ikinci parmak. İkinci parmak bir bakıma sözcülük ediyor.

“سبّابة” aramasında Google 6.840, Yandex 5.000 sonuç buldu. Sayıların azlığı Arapça dünyanın Türkçe dünyaya oranla internet ortamına daha az iltifat ettiğini gösteriyor olmalı.

Bu verilere dayanarak ikinci parmağa bizim daha olumlu yaklaştığımız sonucuna varmayı düşünüyordum. Ama içime bir kurt düştü ve “اصبع الاشارة” araması yaptım. Google’da 5.710, Yandex’te 21 sonuç çıktı. “اصبع الشهادة” ise Google’da 7.800, Yandex’te 197 kez kullanılmış.

Bu küçük araştırmanın bana öğrettiği şey: Bir konuda kolay, kestirme ve kesin yargılara varmakta acele etmeyelim; önüne ardına, sağına soluna, altına üstüne bir bakalım.