Kadim zamanlardan bugüne varlık alemi üç temel bölümde ele alınır.
Metakozmos, aşkın varlığımız Rabbimiz,
Makrokozmos, değişmeyen kanunların (sünnetullah) varlık gösterdiği kâinat,
Mikrokozmos ise Yüce Allah ile kâinatın mükemmel düzeni arasında irtibat kurma yetisine sahip insandır.
İnsanın ahsen-i takvîm üzere yaratılmış olması bütün kâinattan süzülmüş ve onu temsil kabiliyetine haiz bir varlık anlamına gelmektedir.
Bir yöntem olarak müessirden esere giden insan makrokozmosu yani evreni ne kadar iyi tanırsa metakozmosu yani her şeyin yaratıcısını o kadar iyi tanır. Kelam ilminde buna sebepten neticeye anlamında burhanı limmî denir.
Yine insan metakozmosu ne kadar tanırsa makrokozmosu o kadar iyi anlar. Buna ise neticeden sebebe yani burhanı innî denir.
Meta ve makroyu anlamak için ilk adım insanın kendisini iyi tanımasıdır.
Yüce Allah, mikrokozmosun yani insanın kendisini tanıyıp bulacağı bütün işaretleri/alametleri evrene itina ile yerleştirmiştir.
Akıl ve kalp kumandası ile fikir ve duygu dünyasını çalıştıran insan makrokozmostaki bütün şifreleri çözecek ve bununla metakozmosa ulaşacaktır.
Bu sebeple kâinatın satırlarına dikkatle ve ferasetle bak! O zaman onların en yüce makamdan sana özel mektuplar olduğunu göreceksin denmiştir.
Bu anlamda Kur’an-ı Kerim, kâinattan gelen mesajları dönüştüren, manaya döken, çeviren bir modemdir. İlahi kelam kâinattan gelen bilgilerin şifresini çözerek onları akıl ve kalbin istifadesine uygun hale getirir.
Bu yönüyle Kur’an-ı Kerim amaçtan ziyade Hakka ulaştıran bir araçtır. Mikrokozmosun, makrokozmosa işlenmiş sünnetullahı keşfetmesini sağlamak ve böylece metakozmosa ulaşacağı yolları tarif etmek üzere inmiş ilahi kitaptır:
“Allah’ın rahmetinin eserlerine (ibret nazarıyla) bir bak. Arzı, toprağı ölümünün ardından nasıl canlandırıyor. İşte, ölüleri de kesinlikle (toprak gibi) diriltecek olan O’dur. O’nun her şeye gücü yeter.” Rum, 30/50.
