Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli kapsamında hazırlanan okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise öğretim programlarında bilgi, beceri, eğilim ve değerlerin bütüncül bir perspektif üzerinden ele alındığını görüyoruz. Modelin omurgasını “erdem-değer-eylem çerçevesi” şeklinde kavramsallaştırılan eğitim ve öğretim sistemi oluşturur. Ben bu sistemi bir zincire benzeterek “erdem- değer- eylem zinciri” olarak nitelendiriyorum. Eğitim ve öğretimde hızla mekânsızlaşmaya doğru ilerlediğimiz modern dünyada eğitim ve öğretim yolunda bilinçli ya da bilinçsiz olarak yer alan her insan, her faaliyet, her malzeme, her teknolojik ürün vs. bu zincirin bir halkasını oluşturur. Zincirin son halkasında ise, nihai hedefimiz, “yetkin ve erdemli insan” bulunmaktadır.
Ruhsal olgunluğa ulaşmış, fazilet sahibi, erdemli insan aynı zamanda kişisel ve toplumsal değerleri de özümsemiştir. Kişilere, olaylara ve durumlara yönelik değerlendirmeleri, sözleri ve davranışları ile de bunu yansıtır.
“Belli bir amaca yönelik olarak gerçekleşmiş iş, yapılıp gerçekleşmiş hareket veya davranış, kasıtlı kasıtsız her türlü iş; fiil” olarak tanımlanan “eylem” kavramı insanca yaşamanın başlangıç noktasıdır. Kıymetli şair Akif İNAN’ın “Her eylem yeniden diriltir beni…” dediği durum tam da bu olmalı. “Değer” bilgisine sahip olan bir öğrenci, zamanla bunları özümseyecek ve her ortamda eylemlerine yansıtacak böylece yetkin ve erdemli insan profili oluşacaktır. Hayatı boyunca yaptığı müspet eylemler, dirilişine yani “ham”lıktan ruhsal olgunluğa geçişine vesile olacaktır.
Erdem-değer-eylem zinciriyle desteklenmeyen bilgi, kişisel ve toplumsal faydaya ulaşmada her zaman zayıf kalacaktır. Dolayısıyla “bilgili insan” aynı zamanda “erdemli insan” olmalıdır.
Değer yargılarının insan ilişkilerindeki önemi üzerinde durmadan önce “değer” ve “değer yargısı” kavramlarına açıklık getirmek isterim. Dürüstlük ve estetik değerleri üzerinden örneklendirme yapacak olursak “Dürüstlük” bir değerdir. İnsanlar arası ilişkilerde dürüstlük kavramı üzerine yaptığımız kişisel değerlendirmeler ise bizim değer yargılarımızdır. “Estetik” bir değerdir. Tarihî ve önemli bir konak restore edilirken aslına sadık kalınmadığında ya da tarihî ve kültürel yapılara fiziki olarak zarar verenlere karşı yaptığımız kişisel değerlendirmeler bizim değer yargılarımızdır. Bu noktada değer bilgisinin yaşantı temelli bir bilgi olduğunu vurgulamak gerekir. Kültürel kodlarımız, yetiştiğimiz aile, sosyal çevremiz, kişisel tecrübe ve deneyimlerimiz değer yargılarımızı meydana getirir. Değer algısı ilk önce ailede oluşur sonra okulda devam eder.
Günümüzde sanal ortamların da yaygınlaşmasıyla okul içi ve okul dışı öğrenme her zaman mümkündür. Tüm öğrenme alanlarını dikkate alan bütüncül eğitim modeli “maarif”, yaşantı ve eylem odaklı bir eğitim sistemidir. Bu sistemin merkezinde insan yer alır. İnsanı “adalet, saygı ve sorumluluk” çatı değerleri çevreler. İkinci katman ise merhamet, dürüstlük, özgürlük, sağlıklı yaşam, aile bütünlüğü, temizlik, estetik gibi değerleri içerir. Bu değerler örüntüsünün üçüncü katmanını “huzurlu insan”, “huzurlu aile”, “huzurlu toplum” ve “yaşanabilir çevre” oluşturur.
Sonuç olarak öğrenme-öğretme süreçleri okullarda gerçekleşiyor gibi görünse de artık öğrenme alanları ve yaşantıları çok çeşitlilik arz etmektedir. “Değerler” i içselleştirmiş bir insan profili yetiştirmek istiyorsak değerler eğitimini tüm öğrenme alanlarına yansıtmalı, öğrencilerin şahsiyet gelişimlerine katkı sunmalıyız.
