Şairin Gör Dediği-2

Göz kana kanar mı?

Gözüm ki kâne boyandı,
Şerâbı neyleyeyim?
Ciğer ki odlara yandı,
Kebâbı neyleyeyim?

Gözüm kana boyandı, şarabı neyleyeyim. Ciğerim ateşlere yandı, kebabı neyleyeyim?

Nutk-u şerîfin birinci mısraında geçen “kâne” kelimesi Eski Türkçe bir kelimedir ve damarlarda akan kan (قان) manasındadır ve k harfi kalın okunur. Menba, kaynak, bir şeyin bol bulunduğu yer veya kimse manasına gelen kân (ﻛﺎﻥ) kelimesi Farsçadır ve k harfi ise ince okunur.

Bu şekilde ortaya çıkan mana “Gözüm kana boyandı, şarabı ne yapayım?” şeklindedir. Gözün boyanması ve şarap kelimeleri de yukarıda belirttiğimiz kelimenin kan şeklinde okunmasını gerekli kılmaktadır. Gözün şarabın kırmızı rengine ihtiyacının olmadığını söylemektedir.

Gözün kana boyanması ne manaya gelir?

Kanın rengi kırmızıdır. Gözün kana boyanması ağlamaktan gözün kan çanağına dönmesi manasına gelebilir. Bu mana ile de düşündüğümüzde şairin sürekli ağladığını düşünebiliriz. Bu yorum, şiirin genel manasına ters düşmeyecektir. Zira ağlamak âşıklar için her an içinde bulundukları gurbet ve hüzün duygularının bir tezahürüdür. Gurbet, insanın âşinâ olmadığı bir diyardır ve hem emniyet hem muhabbet açısından bir boşluk ve yalnızlık hissi verir. Tıpkı çocuğun kaybolduğu zaman bütün tehlikelere açık hale gelmesi ve korku yaşaması gibidir.

Yunus Emre hazretleri bir şiirinde şöyle buyurur:

Müştâklarun oldur işi müdâm akar gözi yaşı

Mutlak Hakk’ı seven kişi mâla câna kalmadılar (Yunus Emre Divanı, g. 40/3)

Bu beyte göre; müştak yani özlem duyanların işi, daima göz yaşı dökmektir. Hakk’ı hiçbir kayıt ve şart olmadan seven insanlar, dünyanın malına da kendi canlarına da tamah etmediler. O nimetlerden istifade ettiler ama hazreti insan gibi istifade ettiler. Köpekler gibi başkalarının önündekine hır gür çıkararak değil. Hatta kendi ellerindekini başka insanların istifadesine sunarak. 

“Gözüm ki kâne boyandı” mısraında geçen “boyandı” kelimesiyle Bakara sûresi 138. âyet-i kerimesini hatırlarız: “Allah’ın boyasıyla boyandık. Boyaca O’ndan daha güzel olan kim vardır? Biz yalnız O’na kulluk ederiz” (deyin).”

Kırmızı renk ile Allah’ın boyası arasında nasıl bir ilişki vardır? Allah ismi, yani ism-i celâlin rengi tasavvufta kırmızı olarak kabul edilir.

Bazı tefsirlerde âyet-i kerimede geçen Allah’ın boyasıyla boyanmanın bir Hristiyan geleneğine gönderme yaptığı söylenmektedir. Bu geleneğe göre yeni doğan çocukları vaftiz ederken sarımtırak bir boyaya sokup çıkarıyorlar ve bu şekilde gerçek bir Hristiyan olduklarını söylüyorlardı. Böyle sunî bir uygulamanın manasızlığına işaret edilmiş ve gerçek boyanın Allah’ın boyası olduğu ifade edilmiştir. Allah’ın boyasının ise İslam fıtratı olduğu belirtilmiştir.

Gözün kana boyanmasının bize hatırlattığı bir de kudsî hadis vardır. Bu hadise göre Cenâb-ı Allah şöyle buyurmaktadır:

“Ebû Hüreyre radıyallahu anhu’dan rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Allah şöyle buyurdu: ‘Kim benim bir velî kuluma (dostuma) düşmanlık ederse, ben de ona harp ilân ederim. Kulum, kendisine farz kıldığım şeylerden daha sevimli bir şeyle bana yaklaşamaz. Kulum nafile ibadetlerle de bana yaklaşmaya devam eder, ta ki ben onu severim. (Sevince de) artık onun işiten kulağı, gören gözü, tutan eli, yürüyen ayağı olurum. Benden isterse muhakkak ona (istediğini) veririm. Bana sığınırsa muhakkak onu korur ve kollarım…’ ”  (B6502 Buhârî, Rikâk, 38)

Bu kudsî hadiste zikredilen Allah’ın kulunun gören gözü olması kana boyanmak ifadesinde karşılık bulmaktadır. Zira gözü kan rengi boyayınca her yere kırmızı renkle bakarsınız. Kan rengiyle bakmak ism-i celâl rengiyle yani ilahî nazarla bakmaktır. İlahî nazarla baktığınız zaman her şeyde Allah’ın koyduğu hakikati görmek mümkün olmaktadır.

Hasıl-ı kelam, göz ne kadar kana boyansa da kana kanmaz, kanamaz. Ne buyrulmuş:

Bu aşk bir bahr-i ummandır buna hadd ü kenâr olmaz.

Bir sonraki yazıda ciğerin kebap oluşuna bakalım.